Η ζωή μου σε μια σκηνή

Κωνσταντίν Στανισλάφσκι

Έχει μεγάλη σημασία, το όνομα που θα δώσει στον απώτερο σκοπό.
Εσείς ξέρετε πια  πόσο σπουδαίο είναι να διαλέξει κανείς το σωστό όνομα

για κάθε αντικειμενικό σκοπό,
Θυμάστε πως γι’αυτό διαπιστώσαμε ότι είναι προτιμότερο το ρήμα

γιατί δίνει περισσότερη ώθηση για δράση.

Τη εσωτερική αυτή γραμμή που ακολουθεί ο ηθοποιός στην προσπάθεια του,

που τον οδηγεί από την αρχή ως το τέλος,

την ονομάζουμε συνοχή ή κεντρικό άξονα δράσης.
Αυτή η κεντρική γραμμή δίνει ζωή σ’όλες τις μικρές ενότητες

και αντικειμενικούς σκοπούς του έργου

και τα κατευθύνει στον απώτερο αντικειμενικό σκοπό.

Από αυτή την στιγμή και μετά όλα εξυπηρετούν τον κοινό σκοπό.

Πλάθοντας ένα ρόλο!

Stanislavsky Konstantin Ρώσος ηθοποιός, σκηνοθέτης και δάσκαλος του θεάτρου. Ίδρυσε με τον Νεμίροβιτς Ντάτσενκο το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας. Στις έξοχες παραστάσεις του περιλαμβάνονταν έργα του Γκόρκι και του Τσέχωφ στο ανέβασμα των οποίων προσπάθησε να αποφύγει τα ρητορικά στερεότυπα και να διεισδύσει στην ψυχή και το συναίσθημα των σύνθετων χαρακτήρων. Ο Στανισλάφσκι τόνιζε την σημασία που έχει για τον ηθοποιό η αναζήτηση της αλήθειας στο παίξιμό του. Ο Στανισλάβσκι στα γραπτά του Η ζωή μου στην τέχνη (1924), Ένας ηθοποιός δημιουργείται (1936), Χτίζοντας έναν χαρακτήρα (1950) και Πλαθοντας έναν ρόλο (1961) θέτει τα θεμέλια της πασίγνωστης Μεθόδου που επιρρέασε τις τεχνικές παιξίματος στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ οδηγώντας στην ίδρυση του Άκτορς Στούντιο από τον Λη Στράσμπεργκ. Είπε…

•«Δεν υπάρχει αληθινή τέχνη αν δεν την ζήσεις. Αυτή αρχίζει εκεί που δένεται μαζί της η συγκίνηση».

•«Ο ρόλος που χτίζεται με αλήθεια, ανεβαίνει ολοένα ψηλότερα, ενώ ο βασισμένος στο στερεότυπο ολοένα μαραίνεται».

•«Μην ξεχνάτε ότι δεν υπάρχουν μικροί ρόλοι, μόνο μικροί ηθοποιοί».

•«Κάθε δράση στο θέατρο πρέπει να έχει κάποια εσωτερική δικαιολογία και συνέπεια, να είναι λογική και πραγματική».

•«Θ’ αντλείτε προπάντος από τις δικές σας εντυπώσεις, αισθήματα κι εμπειρίες. Θα παίρνετε όμως ακόμη υλικό απ’ τη ζωή τριγύρω σας, την πραγματική και την φανταστική, από τις αναμνήσεις σας, απ’ τα βιβλία, την τέχνη, την επιστήμη και κάθε λογής μάθηση, από τις εφημερίδες, τα μουσεία και πάνω απ’ όλα από την επικοινωνία σας με τους άλλους ανθρώπους».

•«Κάθε άνθρωπος που είναι αληθινά καλλιτέχνης, επιθυμεί να πλάσει μέσα του μια άλλη ζωή, βαθύτερη και με περισσότερο ενδιαφέρον απ’ αυτή που τον περιζώνει στην πραγματικότητα».

Πώς να σας κάνω να νιώσετε την ισχυρή δόνηση,

 από την εντύπωση που προκαλούσε ο Σαλβίνι?

Ίσως αναφέροντας τα λόγια του ποιητή:

Πως ‘ η δημιουργία είναι για την …αιωνιότητα’.
Έτσι έπαιζε ο Σαλβίνι.
Για την αιωνιότητα!

Το θέατρο είναι δύναμη επιρροής που μπορεί να συνεπάρει τους θεατές. Αν όμως η δύναμη πέσει σε λάθος χέρια μπορεί και να τους διαφθείρει, να τους υποβιβάσει και να εξαφανίσει το πάθος τους γι’ αυτό το είδος τέχνης. Η δική μου αποστολή είναι να μεταμορφώσω τους ηθοποιούς από ανήξερους, ημιμαθείς και φιλοχρήματους σε ιερείς της ομορφιάς και της αλήθειας. Ο Κωνσταντίν Στανισλάφσκι γεννήθηκε στη Μόσχα στις 17 Ιανουαρίου 1863. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια που αγαπούσε το θέατρο και ως παιδί ανέβασε με τα αδέλφια του δεκάδες θεατρικές παραστάσεις και όπερες. Για τις ανάγκες ενός έργου μάλιστα (η ιστορία του οποίου εξελισσόταν στην Ιαπωνία) η οικογένεια Στανισλάφσκι φιλοξένησε στο σπίτι της μια ομάδα ιαπώνων ακροβατών του τσίρκου η οποία περιόδευε την εποχή εκείνη στη Μόσχα. Στα 25 του συγκροτεί μια ερασιτεχνική ομάδα τέχνης και λογοτεχνίας και το 1897 γνωρίζει τον θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη Βλαντίμιρ Νεμιρόβιτς-Ντάντσενκο. Εναν χρόνο αργότερα ιδρύουν μαζί το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, που απέκτησε παγκόσμια φήμη ως ένα από τα ποιοτικότερα και προοδευτικότερα θέατρα της εποχής.Πριν από τον Στανισλάφσκι η έμφαση στην παιδεία ενός ηθοποιού εστιαζόταν σε θέματα πρακτικά: ορθοφωνία, άρθρωση, τόνος, χορός και κίνηση. Δεν υπήρχε όμως θεωρία και τεχνική που να καλλιεργούν την έκφραση συναισθημάτων. Ο ίδιος έλεγε ότι «χρειάζεται μια τεχνική που θα καθοδηγεί τον ηθοποιό να δημιουργεί συνθήκες ιδανικές για να γεννηθεί η αληθινή έκφραση».Θαύμασε και επηρεάστηκε βαθιά από τον ηθοποιό Μιχαήλ Σέπκιν, ο οποίος πρώτος εισήγαγε τον ρεαλισμό και τη φυσικότητα στη ρωσική σκηνή. Με θεμέλιο τις ιδέες του Σέπκιν ο Στανισλάφσκι άρχισε να επεξεργάζεται και να διαρθρώνει μια τεχνική που θα έδινε τη δυνατότητα στον ηθοποιό να χτίζει κατά τη διάρκεια της παράστασης μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Μεγάλη επιρροή στις ιδέες του άσκησαν επίσης τα θεατρικά έργα του Αντον Τσέχοφ. Ο Τσέχοφ, ο Νεμιρόβιτς-Ντάντσενκο και ο Στανισλάφσκι απετέλεσαν μάλιστα τον ιδεολογικό πυρήνα του Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας. Η απλότητα και η αλήθεια εξελίχθηκαν σταδιακά στο σήμα κατατεθέν του Θεάτρου και η μέθοδος Στανισλάφσκι χρησιμοποιήθηκε για να πολεμήσει τα θεατρικά κλισέ, την υπερβολή, τον μανιερισμό και την εκζήτηση.

Η μέθοδος θεωρείται από πολλούς η επιστημονική βάση του θεάτρου. Δεν αποτελείται από μια σειρά κανόνες αλλά από διαδικασίες σωματικής και ψυχικής προετοιμασίας που βοηθούν τους ηθοποιούς στην πολυδιάστατη σύνθεση του χαρακτήρα που υποδύονται. Οπως και η επιστήμη, η μέθοδος δεν παραμένει στατική. Εξελίσσεται δυναμικά και δίνει απεριόριστες δυνατότητες πειραματισμού και ανακάλυψης. Οι βασικές διαδικασίες που τη συνθέτουν μετεξελίσσονται και επανεξετάζονται, όπως οι καινούργιες ουσίες εξετάζονται μέσα από μια σειρά εργαστηριακά πειράματα.Με «πειράματα σε εξέλιξη» έχουν παρομοιαστεί και οι παραστάσεις που σκηνοθέτησε ο Στανισλάφσκι. Εκανε την ανακάλυψη ότι, όταν οι ηθοποιοί ανακαλούν προσωπικά τους συναισθήματα και τα προβάλλουν στον χαρακτήρα που υποδύονται επί σκηνής, συνάπτουν ξεχωριστή και πιο ουσιώδη σχέση με το ακροατήριο. «Το σημαντικότερο» έλεγε «είναι να καταφέρεις να αποδώσεις τη ζωντάνια της ανθρώπινης ψυχής».Συνυφασμένη με τα διδάγματα του Στανισλάφσκι είναι και η ιδέα της ηθικής. Θεωρούσε ότι ένας ηθοποιός άνευ ηθικής δεν είναι παρά τεχνίτης, όπως ένας ηθοποιός άνευ τεχνικής δεν είναι παρά ερασιτέχνης. Η ηθική, η γνώση και η υψηλά καλλιτεχνική μορφή έκφρασης αποτελούν τη βάση της μεθόδου του.«Τα στοιχεία που συνθέτουν την ανθρώπινη ψυχή και το ανθρώπινο σώμα είναι αδιαίρετα. Η σχέση μεταξύ συναισθημάτων και κινήσεων είναι πολύ στενή». Ως απλούστατη απόδειξη χρησιμοποιεί το παράδειγμα της πόρτας: αλλιώς ανοίγει κανείς την πόρτα όταν επιχειρεί να αποδράσει, όταν προσπαθεί να κρυφακούσει τι λέγεται στο διπλανό δωμάτιο ή όταν υποδέχεται ένα αγαπημένο του πρόσωπο.

Ο Στανισλάφσκι προειδοποιούσε τους μαθητές του να μην εκβιάζουν τα συναισθήματά τους επί σκηνής. Προσπαθούσε να τους αποσπάσει αντιδράσεις και συναισθήματα όσο το δυνατόν φυσικότερα χρησιμοποιώντας ως μέσο τον αυτοσχεδιασμό. Ελεγε π.χ. στους μαθητές του: «Ταξιδεύετε με τρένο και πηγαίνετε σε ένα σημαντικό συνέδριο. Ξαφνικά συνειδητοποιείτε ότι έχετε πάρει το λάθος τρένο. Ξέρετε πού πάτε; Ποιον θα συναντήσετε και τι θα δείτε; Πώς θα αντιδρούσατε αν ήσασταν: α) βασιλιάς, β) κατάσκοπος, γ) δάσκαλος; Πώς ετοιμάζετε τις βαλίτσες σας για να πάτε ταξίδι; Για να πάτε στον πόλεμο; Πώς επιστρέφετε στο διαμέρισμά σας ύστερα από ένα πάρτι; Φερθείτε σε μία καρέκλα όπως θα φερόσασταν σε ένα αγριεμένο σκυλί. Προσποιηθείτε ότι η καρέκλα είναι: α) θρόνος, β) κάθισμα σε διαστημόπλοιο. Πιείτε ένα υγρό σαν να είναι: α) δηλητήριο, β) κοκτέιλ, γ) ζεστό τσάι».

Το σύστημα Στανισλάφσκι εστίαζε στην ανάπτυξη της καλλιτεχνικής αλήθειας πάνω στη σκηνή διδάσκοντας στους ηθοποιούς να «ζουν το ρόλο» κατά τη διάρκεια της παράστασης. οι ηθοποιοί διδάσκονταν να χρησιμοποιούν τις μνήμες τους για να εκφράζουν φυσικά τα συναισθήματα. Ο Στανισλάφσκι σύντομα παρατήρησε ότι μερικοί από τους ηθοποιούς που χρησιμοποιούσαν ή έκαναν κατάχρηση της συναισθηματικής μνήμης κατέληγαν σε υστερία. Αν και ποτέ δεν αποκήρυξε τη συναισθηματική μνήμη σαν απαραίτητο εργαλείο του ηθοποιού, άρχισε να αναζητά για λιγότερο επώδυνους τρόπους πρόσβασης στο συναίσθημα, δίνοντας τελικά έμφαση στη χρήση από τον ηθοποιό της φαντασίας και της πίστης στις δεδομένες συνθήκες του σεναρίου παρά των δικών του και συχνά οδυνηρών μνημών.Είναι μια συστηματική προσέγγιση για την εκπαίδευση ηθοποιών. Ο Στανισλάφσκι πάντα θεωρούσε το σύστημά του σαν τα περιεχόμενα ενός μεγάλου βιβλίου που ασχολούνταν με όλες τις πλευρές της υποκριτικής. Αρχικά, πίστευε ότι οι ηθοποιοί έπρεπε να μελετούν και να ζουν υποκειμενικά συναισθήματα και να τα εκδηλώνουν στο κοινό με σωματικά και φωνητικά μέσα. Παρότι το σύστημά του εστίαζε στην παραγωγή αληθοφανών συναισθημάτων, αργότερα δούλεψε πάνω στη μέθοδο των σωματικών δράσεων. Αυτό αναπτύχθηκε στις αρχές του ’30 και λειτουργούσε αντίστροφα απ’ τη συναισθηματική μνήμη. Εστίαζε στις σωματικές δράσεις που ενέπνεαν αληθοφανή συναισθήματα και περιλάμβανε αυτοσχεδιασμό και συζήτηση. Συνέχιζε να επιδιώκει να φτάσει στο υποσυνείδητο μέσω του συνειδητού.

Ο ίδιος ο Στανισλάφσκι αναθεώρησε πολλές από τις απόψεις του αλλά ποτέ δεν πρόδωσε τη θεωρία του για την απλότητα και την αλήθεια. Υποστήριζε μάλιστα ότι «δεν υπάρχει «μέθοδος Στανισλάφσκι». Υπάρχει μόνο η αυθεντική και αναμφισβήτητη μέθοδος της φυσικότητας».

Ηθοποιός σημαίνει  ήθος και φως!

ΔΑΙΔΑΛΟΣ